Oud zeer, de motor achter persoonlijke ontwikkeling

Er is door de jaren heen al veel geschreven over het effect van (jeugd)traumatische ervaringen op het welbevinden van volwassen mensen. Het boek 'oud zeer' van Bram Bakker is daarop, volgens mij, een waardevolle aanvulling. Niet zozeer omdat er veel nieuws in staat, wel omdat het 'verouderde' perspectief op deze problematiek (dat nog steeds heel gangbaar is) treffend wordt verwoord.

Als jij zelf of in je omgeving te maken hebt (gehad) met oud zeer is het lezen van het boek een aanrader. In dit artikel lees je wat ik eruit heb gehaald met hier en daar een kleine aanvulling.

Om maar meteen te beginnen waar het boek mee eindigt; 'een jeugd waar van alles mis ging' is geen (formele) diagnose maar wel een deel van de verklaring achter de klachten waar veel mensen in hun volwassen leven mee te maken krijgen. Oftewel, hoe ga je om met de psychische mechanismes die je als kind nodig had om (emotioneel) te overleven die je nu in de weg zitten ("Coping, how to deal with it")? Hierbij het antwoord in een notendop:

• Nare gebeurtenissen of het gebrek aan liefde en aandacht uit de jonge jaren kan je niet ongedaan maken. Ze zijn er, opgeslagen in ons (energie) lichaam, en we hebben er wat mee te doen of we willen of niet.
• Die nare gebeurtenissen van toen kunnen echt voor heel heftige reacties in het nu zorgen. Het kan zelfs als levensbedreigend voelen als mensen waar je om geeft kritiek op je hebben. Je lichaam neemt het dan over en je komt in een vecht, vlucht of bevries reactie waar je niet direct iets aan kan doen en er zijn nog vele andere vervelende reacties die je kan ervaren.
• En, voor alle duidelijkheid, er is geen goede of foute coping, je hebt het gedaan op de manier die je destijds ter beschikking had.
• Er zijn wel aanwijzingen hoe oud zeer hanteerbaar te maken.
• Het begint ermee jezelf en de emoties en gedachten die je hebt serieus te nemen.
• Voel, luister, ervaar wat er in je omgaat en geef het toestemming om er te zijn, het is er en je bent het niet.
• Wees lief voor jezelf, heb compassie met jezelf, houd je niet groot, vraag troost.
• Zorg goed voor je geest, je hebt heel hard gewerkt, geef jezelf rust, sta jezelf toe om niets te doen, niet te vluchten.
• Stop met pogingen om het anderen naar de zin te maken.
• Zoek hulp, van iemand die weet wat hij/zij doet én met wie je een klik hebt.
• Zorg goed voor je lichaam, beweging, rust, slaap zoveel nodig.
• Weet dat de traumatische ervaringen je niet voor niets gebeurt zijn. Het klinkt (nu) misschien (nog) moeilijk te geloven, maar ze bevatten een enorm potentieel voor persoonlijke groei.

Trauma, of oud zeer, presenteert zich vaak in de vorm van psychische en lichamelijke klachten die iemands functioneren moeilijk maken. Deze problemen kunnen zich soms decennia later pas openbaren en zijn zeker niet altijd zichtbaar voor de omgeving. Dat ingrijpende gebeurtenissen, in iemands jeugd, daarna tot gezondheidsproblemen kunnen leiden staat vast, maar dat hoeft niet te gebeuren. Wat voor de één een trauma is, zegt niets over hoe hetzelfde voor een ander is.

Oude zeer ontstaat door gebeurtenissen die niet hadden moeten gebeuren zoals bijvoorbeeld geweld/slaan(fysieke), pesten (psychische), verlies (emotionele), maar kunnen te maken hebben gebeurtenissen in de genetische lijn (systemische) en/of karmische van aard zijn. Oud zeer ontstaat ook door gebeurtenissen die er niet waren die er wel hadden moeten zijn zoals liefde, warmte, aandacht, geborgenheid, knuffels en veilige hechting. Mensen die last hebben van hun verleden hebben vaak een combinatie van beide.

Als we breder kijken dan alleen de diagnose PTST (posttraumatische stressstoornis) leiden veel traumatische gebeurtenissen tot psychische stoornissen. Minder bekend is dat het ontbreken van een situatie die vereist is om je te ontwikkelen tot een gezonde en stabiele volwassen, verwaarlozing op welk vlak dan ook, kan leiden tot dezelfde symptomen. Het is bewezen dat (affectieve) verwaarlozing  leidt tot gezondheidsproblemen. 

Mensen met (affectieve) verwaarlozing doen relatief vaker een beroep op 'professionele' hulpverlening. Het is dan ook weinig hoopgevend dat veel goed bedoelde inspanning van de reguliere zorg beperkt werken als het gaat om oud zeer. Er is een doorleefd inzicht en ervaring nodig om oud zeer te veranderen en dat vraagt om andere aanpakken dan het huidige gezondheidssysteem kan bieden.

Oud zeer, trauma en/of verwaarlozing, kent dus vele verschijningsvormen die in mindere of meerdere mate in combinaties aanwezig kunnen zijn. Ik noem er hier een paar, in het boek worden er meer, uitgebreider, beschreven; emotionele lockdown, afgestompt zijn, in plaats van in het moment leven; angst die niet direct gerelateerd is aan het moment maar die je iets te vertellen heeft; dissimulatie, tegenhanger van simulatie, gevoelens die er niet mogen zijn zeer maar ook fysieke problemen; dissociatie, blokkeren van de overgang tussen hoofd, hart en buik, wel denken maar niet voelen of niet met het verstand bij het gevoel kunnen. Dissociatie is het meest voorkomende verschijnsel bij mensen met traumatische ervaringen. Als de pijn te dichtbij komt uit contact gaan, het lichaam neemt het over en het verstand gaat uit. Praten zonder te voelen komt vaker voor, dus verstandige dingen zeggen zonder de complexe gevoelens erbij te voelen.

Sommigen van de verschijningsvormen lijken misschien bijna 'normaal' maar het is goed om je te beseffen dat dat er op wijst dat veel mensen dezelfde manieren hebben gevonden om te 'dealen' met hun oude 'coping' mechanismen. Een voorbeeld daarvan is mateloosheid, verslaving, altijd meer en nooit genoeg. Mensen die verwaarloosd zijn, niet veilig gehecht, kunnen een gedragsverslaving hebben. Mensen met traumatische ervaringen eerder een middelen verslaving. Beide zijn een manier om emotionele pijn te vermijden. Gedragsverslaving bij oud zeer kan zijn dat je onophoudelijk te hard op zoek bent naar rust en veiligheid, de motor erachter is de hunkering naar de intieme verbinding met een ander. Je voelt je minder (waard) dan anderen en doet er alles aan om erkenning te krijgen om gezien te worden, omdat je dat vroeger niet werd. Mateloosheid is een symptoom geen diagnose, in het leren omgaan met de emoties ligt de oplossing.

Ook ADHD is een copingstijl, 'uitgevonden' om geld aan te verdienen op kosten van de maatschappij. Een onrustig brein is het gevolg van constant weg bewegen van pijnlijke gedachten en lastige herinneringen, van vermijden. Psychose, een zware vorm van neurose, heeft sterke overeenkomsten met angststoornis of depressie en wordt vaak vooraf gegaan door stress en traumatische ervaringen. Aan de eventuele aanleg ervoor is niet veel te doen aan de omstandigheden wel door met het oude zeer aan de slag te gaan, i.p.v. alleen medicatie en opname zonder adequate behandeling.

Zoals gezegd is het reguliere behandelpakket voor trauma beperkt. Dat heeft er veel mee te maken dat affectieve verwaarlozing, oud zeer, niet in de DSM staat en 'dus' niet interessant is voor behandelstudies omdat er niet genoeg geld mee te verdienen is door de farmacie. PTST is wel bekend en erkent en daar is veel onderzoek naar gedaan. Dat heeft er toe geleid dat er behandelingen ontwikkeld zijn die ook kunnen werken bij oud zeer.

Gelukkig kan het ook anders. Het is helaas zo dat de farmaceutische industrie te veel invloed heeft (gehad) op de psychologische wetenschap en praktijk. Het is helaas ook zo dat cognitieve therapie vooruitgang opleveren maar (veel) praten alleen geneest onderliggende trauma’s niet. De vorm is de inhoud gaan overheersen, DSM labels hebben in het dagelijks leven geen betekenis. Depressies gaan gepaard met verstoorde hersenfuncties maar dat is de oorzaak niet, het lichaam verdient een prominentere plaats. Een beschadigde gang van zaken tijdens de jeugd verdient aandacht bij de meeste psychische problemen. Behandeling is maatwerk, zorg is het product van de relatie tussen twee mensen die samenwerken en beide iets uitwerken, de ene misschien meer dan de ander waardoor er een vergoeding tegenover staat om de balans terug te brengen. Essentieel bij welke behandelvorm dan ook is de klik tussen de therapeut en de client. Een aantal van die behandeling zijn:

• Blootstellingtherapie: het herhaaldelijke en langdurige blootstelling aan pijnlijke herinneringen in de hoop die uit te laten doven, met het risico dat de 'groef van de plaat' alleen maar dieper wordt,
• Cognitieve therapie: het proberen om negatief beleefde interpretaties van gebeurtenissen vervangen door positieve en helpende gedachten. Dit is de 'gouden standaard in therapieland', maar is beperkt effectief omdat het werkt met het kleine deel bewuste van de mens terwijl het overgrote deel onbewust is.
• EMDR: Eye Movement Desensitization and Reprocessing, het herbeleven van gebeurtenissen met tegelijkertijd snelle oogbewegingen. Er is veel ervaring met werkzaamheid hiervan.
• EFT: Emotional Freedom Techniques, oftewel tappen, met de vingers tikken op plekken om emotionele barrières te doorbreken. Ook hier is veel ervaring mee, nog niet veel bewijs, maar wel belangrijke toevoeging aan bestaande technieken.
• En niet echt een 'behandeling' maar wel heel belangrijk is ontspanning om de stress door trauma te verminderen (wandelen, yoga, meditatie, fietsen).

Dat affectieve verwaarlozing geen erkende diagnose is maakt behandeling lastig. Hoe ga je om met iets dat er niet is geweest, hoe ga je om met liefde en aandacht die er niet was. Een aantal aanpakken waar mensen baat bij hebben die zeker nog niet gangbaar zijn, zijn:

• Schematherapie, opsporen en onschadelijk maken van diepgewortelde disfunctionele hardnekkige overtuigingen over zichzelf die er van jongs af aan zijn (schema’s) 
• Systemisch werk: dit kan inzichten bieden ook al past het niet in het medisch model dat zich op het individu richt. 
• Lichtwerkers en energiewerkers: spiritualiteit, werken met de ziel en alles wat er verder is, is voor iedereen een oplossing maar nog lang niet iedere persoonlijkheid is daar al aan toe.
• Daarnaast kan je denken aan ademwerk, koude training, reïncarnatietherapie, hypnose, rituelen, plant medicijnen en ‘nieuwe’ ontwikkeling met psychedelische middelen
• Last but not least, heb ik zelf goede ervaringen met Theta healing. Hierover kan je meer vinden op deze website bij de werkvormen die ik inzet.